De verengelsing van de Nederlandse boekenmarkt is in volle gang – en dat is een probleem

De verengelsing van de Nederlandse boekenmarkt is in volle gang. Wie goed oplet ziet Nederlandse uitgeverijen Engelse titels uitgeven. Niet in vertaling, maar in het Engels. YA-auteurs van eigen bodem schrijven niet meer in hun moedertaal en de focus van uitgeverijen ligt op het verkopen van limited editions met kleur op snee in plaats van op de inhoud. Zo gaat het in Amerika namelijk ook. Niemand lijkt de hype te willen missen nu de verkoopcijfers dalen. Alleen verengelsing is niet de oplossing. Een overzicht van wat er gaande is in de boekenwereld, waarom verengelsing een probleem is en wat er dan wel moet gebeuren. 

Niemand wil de trein die booktok heet missen. Jongeren lezen weer en daar moeten we alleen maar hartstikke blij om zijn, wordt gezegd. Of het nu Engels is of niet. Of het nu young adult, spicy new adult is of niet. Het maakt niet uit, ze LEZEN weer. De boekverkopers die tafels vol Engelse boeken uitstallen met booktok-favorieten, Engelse en Amerikaanse uitgevers die limited editions uitbrengen zijn er in ieder geval maar wat blij mee. Zij pakken de winst. Maar hoe zit het met de Nederlandse uitgevers, wat doen zij?

Te veel focus op de limited editions
Dat we kijken naar wat Amerikaanse uitgeverijen doen, is van alle tijden. De Penguin pockets waren de inspiratie van de ABC-pockets en de Rainbow-pockets. Fijne titels in een goedkoper jasje. Nu booktok zo populair is en Engelse boeken als warme broodjes over de toonbank gaan en de Nederlandse verkoop achterblijft, moet de Nederlandse uitgever aan de slag. Hoe maak je een boek aantrekkelijk voor booktok? Door er een limited edition van te maken.

“De focus op limited editions is groot en de drang om te verkopen en viral te gaan op TikTok nog groter”

Boekerij is koploper qua limited editions en maakt de boeken mooier met kleur op snede – van rode rozen, goud, zilver tot bruine ruitjes. Ook schutbladen met illustraties zijn populair, zo leukt Best of YA de Nederlandse edities van de Alice Oseman-boeken bijvoorbeeld op. De focus op limited editions is groot en de drang om te verkopen en viral te gaan op TikTok nog groter. Engelse lezers kopen namelijk ook de Nederlandse editie, puur omdat ze het exemplaar zo mooi vinden. Een nieuwe doelgroep is aangeboord.

Nederlandse uitgeverijen geven Engelstalige boeken uit
Als Nederlandse uitgeverij geef je óf origineel Nederlandstalig werk uit of je laat boeken die in een andere taal zijn geschreven vertalen. Tenminste, dat is hoe het voorheen ging. Nu geeft LoveBooks, imprint van Singel Uitgeverijen, de populaire Twisted-serie van Ana Huang, in beide talen uit om de doelgroep te bereiken. Hetzelfde geldt voor de Dreamland Miljardairs-serie en Misfit van Elle Kennedy.

Voor wie denkt dat dit enkel bij LoveBooks gebeurd, heb ik slecht nieuws. De Fontein geeft populaire Nederlandse YA-thrillers van auteurs Mel Wallis de Vries, Margje Woodrow en Cis Meijer tweetalig uit. Hetzelfde gebeurt bij Uitgeverij Houtekiet. En bij De Arbeiderspers verscheen Confidence Man van Maggie Haverman in, je raadt het al, het Engels.

YA-auteurs schrijven niet meer in hun eigen moedertaal
De verengelsing bij uitgeverijen, die uiteraard hopen winst te maken met de Engelse edities is een trend, maar er is meer. In mijn eigen Instagramfeed en op mijn For You-pagina op TikTok zie ik Nederlandse en Vlaamse YA-auteurs die voorheen in hun moedertaal schreven, wisselen naar Engels. De Vlaamse Rani de Vadder en Nederlandse Tamara Arts, beide YA-fantasyauteurs bij Uitgeverij Hamley Books, doen dit namelijk.

“Als er genoeg geïnteresseerden zijn, is er eventueel een Nederlandse druk mogelijk”

Ze laten hun Nederlandse boek niet vertalen, ze schrijven zelf in het Engels. Of in beide talen. Het boek Dark & Twisted Souls van Arts komt dit najaar uit in het Engels bij Hamley Books. Als er genoeg geïnteresseerden zijn, is er eventueel een Nederlandse druk mogelijk.

Uitgevers, waar ligt de focus?
Uitgeverijen lijken het op te geven en enkel te denken aan winst op de kortere termijn met Engelse boeken als gevolg of speciale limited editions om tóch die lezers te bereiken. Die enorme focus op de buitenkant van het boek stemt droevig. Uitgeverijen zitten, om het maar even a la De Correspondent te zeggen, meer op de waan van de dag dan op het grotere verhaal. En dat is een probleem. Uitgeverijen hebben een wake-up call nodig.

“Uitgeverijen hebben een wake-up call nodig”

De focus van een uitgeverij zou op de inhoud moeten liggen én op Nederlandse auteurs. De taak van een uitgever is om nieuw talent te ontdekken en hen een kans geven, te laten uitgroeien tot een volwaardig schrijver met een oeuvre. Dat je daar meer moeite voor moet doen dan voor het vertalen van een bestseller, om het vervolgens in een mooi jasje te gieten, staat vast, maar het is de hoogste tijd om dat te doen. Dat jongeren geen Nederlands willen lezen is namelijk de grootste misvatting (hallo Francine Oomen!). Dat ze een negatieve houding hebben tegenover de Nederlandse taal (ik hoor op TikTok zelfs dat jongeren Nederlands lezen “awkward” en “cringe” vinden) ligt hieraan ten grondslag. En dat komt door het onderwijs.

Ook het onderwijs speelt een rol in de verengelsing
Je kan mensen niet kwalijk nemen dat ze geen Nederlands lezen als ze nooit goed hebben geleerd om Nederlands te lezen. Dat begint al op de basisschool. De Groene Amsterdammer schreef over de zogenoemde leescrisis: “Op ruim veertig procent van de pabo’s lezen studenten maximaal vijf kinderboeken per jaar en op 36 procent zijn het er tussen de vijf en tien per jaar. Er zijn zelfs pabo’s waar geen enkel jeugdboek verplicht wordt gelezen.” Als een docent al niet leest, kun je moeilijk je leerlingen enthousiast krijgen voor het lezen van boeken en ze uitleggen hoe je überhaupt moet lezen. Het fundament van het onderwijsgebouw is rot, stellen de twee journalisten Yra van Dijk en Marie-José Klaver. Ook in het middelbaar onderwijs.

“Hoe leer je leerlingen volwaardig Nederlands lezen en begrijpen, laat staan literatuur analyseren, als je dat zelf nauwelijks kan?”

In het middelbaar onderwijs is het de leeslijst en het literatuuronderwijs wat de klok slaat. En ook daar staan docenten voor de klas die zelf nauwelijks een boek openslaan of een taalniveau hebben om niet over naar huis te schrijven, bleek uit onderzoek van de Radboud Universiteit en de Universiteit Leiden. Zij constateerden dat studenten aan hbo-lerarenopleidingen Nederlands gemiddeld hetzelfde taalniveau hebben als leerlingen in 3 vwo. Hoe leer je leerlingen volwaardig Nederlands lezen en begrijpen, laat staan literatuur analyseren, als je dat zelf nauwelijks kan?

De leeslijst is de grootste bedreiging voor verengelsing
Doordat de opleidingen voor docenten ondermaats zijn, rot het door in het middelbaar onderwijs zelf. De leeslijst is de grootste bedreiging voor de verengelsing van de Nederlandse boekenwereld. Een niet voldoende capabele docent raadt titels aan die al jarenlang op de lijst staan, de klassiekers die iedereen kent: Het Gouden Ei, De ontdekking van de hemel, Nooit meer slapen, Hersenschimmen. Zo leren jongeren nooit dat Nederlandse literatuur zoveel meer is dan De Grote Drie. Dat het niet altijd moeilijk en saai is. Dat er ook anno 2023 door jonge auteurs literatuur wordt geschreven die hen wellicht meer aanspreekt.

Als ze geen basisvaardigheden hebben in het Nederlands lezen en de boeken saai vinden omdat ze het niet begrijpen, zetten ze zich af. Nu Engelse boeken op booktok furore maken, de titels overal makkelijk verkrijgbaar zijn voor een zacht prijsje (boekhandelaars, waar is jullie morele verantwoordelijkheid eigenlijk?) en Engels lezen toch nét iets meer afzetten is, is dat wat ze doen. Iedereen kan bovendien Engels, dus die stap is snel gemaakt. Engels lezen is een middelvinger naar het onderwijs en de Nederlandse taal in zijn geheel. Dat kunnen we de jongeren niet kwalijk nemen. Het onderwijssysteem, de overheid zelf, uitgeverijen en boekhandelaren wel.

Waarom geen Nederlands kunnen lezen een maatschappelijk probleem is
Geen Nederlands meer lezen, de taal niet meer begrijpen, is een maatschappelijk probleem. Nederlands blijven lezen om taalvaardigheid te blijven ontwikkelen is een open deur-argument, maar het is wel waar. Wie de taal minder spreekt en geen toegang heeft tot boeken, kan zichzelf minder goed redden in de maatschappij. Een sollicitatiebrief schrijven wordt een opgave, overheidsbrieven begrijpen een dagtaak. De taal minder goed begrijpen zorgt ervoor dat de democratie in gevaar komt. Laaggeletterden kunnen partijprogramma’s niet goed met elkaar vergelijken en zijn vatbaarder voor nepnieuws en complottheorieën.

We moeten verantwoordelijkheid nemen
Kortom: het hele systeem moet op de schop. Laat de overheid een leidende rol nemen in het verbeteren van het onderwijs voor beginnende docenten. Laat er eens écht kritisch gekeken worden naar het leesonderwijs op de basisschool en de middelbare school. Geen loze woorden en ellenlange rapporten, maar actie. Is dat teveel gevraagd als de democratie op het spel staat?

“Wie denkt dat er voor Nederlandse boeken geen plek is op TikTok, heeft het volledig mis”

Uitgeverijen en boekhandelaren zouden ook hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Uitgeverijen, focus op je eigen Nederlandse auteurs en geef talent een kans om uit te groeien tot een volwaardig auteur. Investeer in goede vertalers. Probeer veel meer uit op TikTok, er kan zoveel meer dan er gedacht wordt. En, ik leg dit inmiddels elke dag wel één keer uit: wie denkt dat er voor Nederlandse boeken geen plek is op TikTok, heeft het volledig mis. Zo kregen de boeken van Nederlandse YA-auteur Chinouk Thijssen al een paar nieuwe drukken, omdat ze zo populair zijn op de app. Mijn Lezen voor de lijst-video’s waarin ik Nederlandse literatuur tip worden zo’n 20.000 keer bekeken per video. Jongeren stuurden me na mijn video over De Avonden van Gerard Reve berichten dat ze het boek ook gingen lezen. Francine Oomen staat op het moment van schrijven op 1 in de Bestseller60 nadat jongeren door TikTok massaal haar boek kochten.

Boekhandelaren, neem je verantwoordelijkheid en zorg ervoor dat jongeren naast Engelse titels ook Nederlandse boeken blijven oppakken. Dat doen ze echt niet uit zichzelf. Of is verkopen nu echt alleen het doel als ondanks dat de democratie op het spel staat door de ontlezing/verengelsing? Maak eens een tafel met Nederlandse literatuur die jongeren aanspreekt. Mag het iets creatiever dan de booktok-tafels die je overal in Nederland ziet, die vol liggen met Engelse versies van Twisted Love, elk mogelijk boek van Colleen Hoover en A Court Of Thrones & Roses? Alsjeblieft.